Η βρεφική ψυχική υγεία (ΒΨΥ) εστιάζει στην καλύτερη δυνατή κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των βρεφών και των παιδιών προσχολικής ηλικίας μέσα στα πλαίσια των ασφαλών και σταθερών σχέσεων με τους γονείς.  Η παρακάτω λίστα από το National Research Council and Institute of Medicine (2000) ορίζει κάποια από τα χαρακτηριστικά της υποστηρικτικής και στοργικής σχέσης ανάμεσα στους γονείς και το παιδί:

• Άμεση στοργική ανταπόκριση στην ανάγκες του μωρού, η οποία συνεισφέρει στην αναπτυσσόμενη αυτοπεποίθηση.
• Προστασία από κινδύνους.
• Ευκαιρίες για απόκτηση εμπειρίας στην επίλυση διαμαχών συνεργατικά.
• Υποστήριξη για εξερεύνηση και ανάπτυξη νέων ικανοτήτων και δεξιοτήτων.
• Συναναστροφές που επιτρέπουν στο παιδί να μάθει να παίρνει και να δίνει σε μια σχέση.
• Αμοιβαίος σεβασμός.

Τα βρέφη και τα πολύ μικρά παιδιά εξαρτώνται κυρίως από τους γονείς τους να τους παρέχουν τη βάση για υγιή ανάπτυξη.  Κάθε οικογένεια έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, τη δική της ιστορία και τις δικές της προκλήσεις να αντιμετωπίσει.  Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κάποιοι γενικοί κανόνες που μπορούν να ακολουθήσουν οι γονείς προκειμένου να ενισχύσουν τη ψυχική υγεία των παιδιών.

Η αντίληψη για το πώς κάποιος πρέπει ή θέλει να μεγαλώσει τα παιδιά του επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο που μεγάλωσε ο ίδιος.  Μπορεί άρα να επαναλάβει τις ίδιες συμπεριφορές που βίωσε, ή τις εντελώς αντίθετες.  Η συνειδητοποίηση από τους γονείς των κινήτρων τους και των λόγων που υιοθετούν κάποιες γονικές συμπεριφορές, τους βοηθούν να θέσουν τους στόχους της διαπαιδαγώγησης.

Επιπλέον, η ικανότητα των γονιών να στηρίξουν την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη εξαρτάται από το πόσο συχνά έρχονται σε επαφή με την υπόλοιπη οικογένεια και τους φίλους.  Εξαρτάται επίσης από το βαθμό που μπορεί ο κοινωνικός/οικογενειακός περίγυρος να προσφέρει πρακτική βοήθεια και συναισθηματική στήριξη.  Οι γονείς που έχουν στήριξη έχουν περισσότερη ενέργεια και θέληση να ανταποκριθούν στις κοινωνικο-συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού.  Αντίθετα, οι πιο απομονωμένοι γονείς εμφανίζουν περισσότερο άγχος και αντιλαμβάνονται τις ανάγκες του βρέφους και του μικρού παιδιού ως ιδιαιτέρως αγχωτικές και δύσκολες (Gowen & Nebrig, 2002).

Πολλές φορές, οι γονείς θεωρούν εγωιστικό από μέρους τους να περάσουν ένα βράδυ μόνοι τους, να πάνε μια βόλτα χωρίς το παιδί ή ακόμα κι ένα μικρό ταξίδι.  Τέτοια μικρά διαλείμματα όμως ανανεώνουν τη σχέση, περιορίζουν το άγχος και τους ξεκουράζουν.  Ακόμα, όταν οι γονείς ξέρουν ότι υπάρχουν άνθρωποι γύρω τους που εμπιστεύονται, μπορούν να ανοιχτούν για θέματα που τους απασχολούν σχετικά με του παιδί.  Σε πολλές περιπτώσεις, ο περίγυρος δεν μπορεί να δώσει τη λύση, αλλά από μόνη της η έκφραση των αγωνιών, συχνά, είναι αρκετή προκειμένου να ηρεμήσει ο γονιός.  Οι γονείς που μένουν αποκλεισμένοι και αποκόβουν τους εαυτούς τους από τον περίγυρο, δεν έχουν αυτές τις ευκαιρίες και ενίοτε η κούραση και οι αγωνίες που δε μοιράζονται έχουν αρνητικές συνέπειες στους ίδιους και το παιδί.

Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την ψυχική υγεία των βρεφών και των παιδιών προσχολικής ηλικίας είναι το μέγεθος του άγχους που βιώνει η οικογένεια και η προσαρμοστική ικανότητα σε αυτό. Το άγχος είναι αναπόφευκτο, είτε είναι περιβαλλοντικό (εργασιακό, οικονομικό), είτε είναι ενδοοικογενειακό (κακή σχέση των γονιών, ασθένεια, κτλ.).  Ιδανικά, η οικογένεια θα έπρεπε να μπορεί να ανταποκριθεί σε όλες τις ατομικές κοινωνικές, συναισθηματικές, και οργανικές ανάγκες – ακόμα και σε δύσκολες περιόδους.  Όταν υπάρχει πρόσθετο άγχος από περιβαλλοντικούς ή αναπτυξιακούς παράγοντες (π.χ. απώλεια εργασίας ή προβλήματα υγείας στο παιδί), μπορεί να επιβαρύνει τους γονείς σε σημείο να μην μπορούν να ανταποκριθούν σωστά στις ανάγκες του παιδιού.  Να τονιστεί ότι σημαντικό ρόλο στη μείωση του άγχους παίζει, όπως έχει ήδη ειπωθεί, η οικογενειακή και κοινωνική στήριξη!

Όπως αναφέρθηκε, η καλή ή κακή σχέση των γονιών είναι πολύ σημαντική για την βρεφική ψυχική υγεία (Seibel, Britt, Gillespie, and Parlakian, 2006).  Ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αγάπη, σεβασμό και συνεργατικότητα επηρεάζει θετικά τη διάθεση των γονιών και τους επιτρέπει να ανταποκριθούν σωστά στις ανάγκες του παιδιού.  Αντιθέτως, ένα αρνητικό περιβάλλον επηρεάζει αρνητικά τη διάθεση και πολύ συχνά δεν επιτρέπει την καλή ανταπόκριση στις ανάγκες του παιδιού.  Επιπροσθέτως, το παιδί, ακόμα και από τη βρεφική ηλικία, μπορεί να αντιληφθεί τη διάθεση των γονιών και να επηρεαστεί.  Τέλος, ένας γονιός κουρασμένος από μια κακή συντροφική σχέση αισθάνεται τις ανάγκες του παιδιού ως επιπλέον βάρος.

Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε την προσωπικότητα κάθε παιδιού.  Ακόμα και τα νεογέννητα βρέφη έχουν ιδιοσυγκρασία που μπορεί να διευκολύνει ή να δυσκολέψει την ανατροφή τους και τη διαπαιδαγώγησή τους.  Κάθε παιδί έρχεται στον κόσμο με το δικό του σύστημα αντιδράσεων και συμμετοχής στο περιβάλλον.  Η εκ φύσεως ικανότητα να προσαρμόζονται στον κόσμο επηρεάζει τις συναναστροφές τους με τους γονείς και του κοντινούς ανθρώπους (γιαγιά, παππού, δασκάλα, κτλ).  Οι ανάγκες και οι απαιτήσεις κάθε παιδιού χρωματίζονται από την ιστορία και τον τρόπο σκέψης κάθε οικογένειας.  Μια οικογένεια μπορεί να θεωρεί ως «δύσκολο» χαρακτηριστικό την ντροπαλότητα του παιδιού ενώ μια άλλη να το θεωρεί ασήμαντο.  Οι γονείς χρειάζεται να εστιάζουν στο δικό τους παιδί, να αναγνωρίζουν την προσωπικότητά του και πώς επηρεάζει τους ίδιους.

Συνοψίζοντας, οι γονείς πρέπει να έχουν υπόψιν τους τους παράγοντες που επηρεάζουν τη σχέση τους με το παιδί:

1. τον τρόπο με τον οποίο έχουν οι ίδιοι μεγαλώσει
2. την κοινωνική/οικογενειακή στήριξη
3. τη διαχείριση του άγχους
4. τη συντροφική σχέση
5. την ιδιοσυγκρασία του βρέφους/παιδιού

Όσο ποιο συνειδητοποιημένοι είναι ως προς τους στόχους της διαπαιδαγώγησης και των προβλημάτων που υπάρχουν, τόσο πιο εύκολα θα αναζητήσουν λύσεις, είτε μόνοι τους είτε με βοήθεια, ώστε να μην υπονομευθεί η ψυχική υγεία του παιδιού.